Η γυναίκα στην (ανδροκρατούμενη) Μάνη

Θεοδώρα Τζεφεράκου το γένος Λεωτσάκου,
(η Πετροπουλίνα)  μια γνήσια μανιάτισσα 

H γυναίκα σε σύγκριση με τον άνδρα ήταν σε υποδεέστερη μοίρα.Αποκαλούσε, αλλά και αναγνώριζε, τον άνδρα της ως αφέντη.Τα αγόρια ήταν το καμάρι της μάνας και η περηφάνεια της αδελφής.

Ο Δ.Δημητράκος, Οι Νικλυάνοι, σ. 43, γράφει ότι ” Η γυναίκα στη Μέσα Μάνη είναι ριζάμενη (οριζόμενη) και έχει θέση κατώτερη από τον άνδρα..” και στη σελίδα 46 συμπληρώνει ότι “ο άνδρας είναι απόλυτος κύριος της οικογένειας…”.

Ο Α. Κουτσιλιέρης, Μανιάτικα Μελετήματα, σ. 130, επισημαίνει ότι ούτε η μοναχοκληρονίμισσα δεν έπαιρνε το πατρικό της σπίτι, αλλά οι άλλοι συγγενείς της γενιάς.

Γυναίκα επί τω έργω στην Αρεόπολη . Στο βάθος
διακρίνεται το Κουσκούνι.Φώτο Γ.Βουρλίτη

Παρά το γεγονός ότι και οι γυναίκες έπαιρναν μέρος στις πολεμικές συρράξεις , ιδίως με γείτονες, εν τούτοις ο άνδρας είχε την υπερηφάνεια του πολεμιστή. Ο Μανιάτης θεωρούσε ειδικό προνόμιο του τη δυνατότητα να φέρει όπλα. Όταν το 1615 ο Μουσολίν Ράϊζ πήγε στην περιοχή της Ζαρνάτας απαίτησε από τους Μανιάτες να καταθέσουν τα όπλα. Αναφέρεται ότι ένας Παπάς είπε πως οι Μανιάτες δεν είναι γυναίκες για να παραδώσουν τα όπλα με αποτέλεσμα να κρεμασθεί. Κ.Μέρτζιου, Λακωνικαί Σπουδαί 1(1972) 108.

Εδώ φαίνεται ότι η οπλοφορία έδινε μια τιμητική διάκριση στους άνδρες απέναντι στις γυναίκες.

Η ονομασία των γυναικών είναι ένα δείγμα της ανδροκεντρικότητας της Μανιάτικης Οικογένειας. Από το ημερολόγιο του ιατρού Παπαδάκη, Δ.Δημητράκου, Οι Νυκλιάνοι, σ. 200κ.ε. που κατέγραψε τα ονόματα των πελετών του τον 18ο αιώνα φαίνονται τα ακόλουθα:

α. Η κόρη ονομάζεται από το επώνυμο του πατέρα με την κατάληξη – ιτζα ή σπανιότερα -οπουλα. Π.χ Αλεπαντζίτζα, Τζουλουφατίτζα, ή Γιαννοπούλα, Κουγογιωργοπούλα κ.α Μεταγενέστερα βλέπουμε να ονομάζεται και από το βαφτιστικό του πατέρα, όπως Κλεανθίτσα, Πιερίτσα, Πετροπούλα.

Μανιάτισσα με τη ζυγαριά ως Μανάβισσα
στην Αρεόπολη.Φώτο Γ.Βουρλίτη Εικονοβίβλος.
Εκδ.Αδούλωτη Μάνη.Γ.Π.Δημακόγιαννης

β. Η εγγονή ονομάζεται από το όνομα της πατριάς ή το βαφτιστικό του παππού με την κατάληξη -όγγονη, π.χ Σιδερόγγονη, Πιερίτζα, Διακουμόγγονη Κανέλλα, Φταξεόγγονη, Δημαρόγγονη κ.α Η ανάλογη κατάληξη χρησιμοποιείται και στα αγόρια, όπως Γιωργοκόγγονος.

γ. Η νύφη αποκαλείται με το όνομα της γενιάς ή το βαφτιστικό του πεθερού και την κατάληξη -όνυφη. Μπορεί να συνοδεύεται και από το όνομα του συζύγου για να διακρίνεται από τι άλλες συνυφάδες της.Π.χ Αθανασόνυφη Μαυροδάκου, Αλειφερόνυφη Πιέραινα, Σιδερόνυφη Δημητρού, Κατζανόνυφη Γρομπίλαινα Μαυροδάκου, Βασιλόνυφη Νοβοκιάνισσα Καλαποθού.


δ. Η σύζυγος ονομάζεται από το όνομα, το επίθετο ή το παρωνύμιο του άνδρα της και την κατάληξη 1) -ου, π.χ Θοδωρού, Καλαποθού, Γιαννού, Ψωρογιαννού, Τζουρογιαννού κ.α 2) -αίνα π.χ Πιέραινα, Κυριάκαινα, Λαγούδαινα κ.α 3) -ίνα, π.χ Μαντζωρίνα Θοδωρού, Σκουληκολίνα Γεωργού κ.α 4) -ίσσα ή ίζα με το όνομα της πατριάς ή τον τόπο της καταγωγής π.χ Νοβοκιάνισσα Βασιλόνυφη Καλαποθού, Γεωργαλάνισσα Μαυροπούλαινα Πούλαινα και Λαγιάτισσα, Μανιάτισσα, Μαντινέϊσσα κ.α (Προσθέτουμε ακόμη την κατάληξη -ιανή και τον τόπο καταγωγής της, όπως Δολιανή, Καμπιανή κ.α).

Όπως προαναφέραμε ο άντρας είναι ο απόλυτος κύριος της οικογένειας. Οι θυγατέρες, άμα μεγαλώσουν τον έλεγαν αφέντη.Έτσι τον ονόμαζαν και τα παντρεμένα κορίτσια προσθέτοντας τη λέξη γέρο (ο γέρος ο αφέντης μου) για να τον ξεχωρίζουν από τον άντρα τους. Η σύζυγος ως το 40ο έτος περίπου της ηλικίας της λέγει και αυτή τον άντρα της αφέντη έπειτα γέρο: ο γέρος μου=ο άντρας μου. Και τα αγόρια οι μανάδες τα λένε χαϊδευτικά αφέντη.

[πηγή: Ομορφη Μάνη]

[επιμέλεια Πέτρος Τζεφέρης]